Bu yazımda iki ilgi alanımı bir
araya getirerek ve tarihte olan olaylardan yola çıkarak size Antik Mısır
mumyalarının bazılarının (kraliyet ailesine mensup olmayan, sıradan
diyebileceğimiz) tüketim nesnesi olarak nasıl kullanıldıklarını anlatmaya
çalışacağım.
Napolyon’un 1800’lü yıllardaki
Mısır seferleri sonrası Antik Mısır mumyaları Avrupalılar için satın alınacak
mal konumuna getirildi. Şöyle ki Napolyon’un Mısır işgali sonrası Avrupalılar
Mısır’a akınlar halinde gelmeye başladı ve Antik Mısır mumyaları onlar için ev
partilerinde kullanabilecekleri bir nesne ve eğlenebilecekleri bir meta haline
geldi.
 |
| Paul Philippoteaux'un "Mumya İnceleme" isimli eseri. Sanırım ev partileri de bu şekildeydi. |
 |
| İngiliz Ejiptolog Margaret Murray (soldan ikinci) ve ekibi, Khnum Nakht'ın mumyasını inceliyor. |
 |
| Margaret Murray ve ekibi, Khnum Nakht'ın mumyalanmış bedeninin sargılarını açıyor (Kimya Oditoryumu, Manchester Üniversitesi) |
Mısır’a turist olarak gelen
Avrupalıların o dönemde en büyük eğlencelerinden biri Mısır’daki herhangi bir
sokak satıcısından satın aldıkları mumyayı evlerine götürmek ve evlerinde “Mumyayı
Soyma Partisi” düzenlemekti. Partinin isminden de anlaşılacağı üzere mumyanın
sahibi (!), bir masaya satın almış olduğu mumyayı yatırmakta ve mumyanın sargı
bezlerini, sırf bu gösteri için gelen misafirlerinin gözü önünde büyük bir
zevkle ve alkışlar eşliğinde açmaktaydı. Bana göre mumyaları satın alıp da
gösteriş amaçlı partilerinde meta unsuru olarak kullanan bu kişiler, Veblen’in
aylak sınıf olarak isimlendirdiği grubun bir örneğini teşkil eder. Veblen’e
göre aylak sınıf, parasını diğerlerini kıskandıracak bir şekilde ürünler satın
almak için kullanan, kullanışlı olmasa bile sırf pahalı olduğu için müsrif bir
şekilde ürünler satın alan gruptur. Gösterişçi aylak bu kişiler için o dönemde
bir mumya sahibi olmak, çevresindekilere itibarlarını göstermek ve onların
saygılarını kazanmak için önemli bir araçtı. Yani Mısır sokaklarında pazarlanan
mumyaları satın almak için ödedikleri miktarı, kendi evlerinde mumyaları
soyarak kazandıkları itibar ve gösterişle hayli hayli çıkarıp kâra geçtiklerini
söylemek mümkün.
O dönemde mumyaların tamamını
satın alma gücü olmayan; fakat üst sınıf gibi itibar görmek isteyen gösterişçi
tüketim ağına düşmüş aylak sınıf için de alternatifler bulunmaktaydı. Mısır’ın
sokak satıcıları sağ olsunlar (!) her şeyi düşünmüştü. Mumyayı bütün olarak
alamıyorsanız, sadece kolunu, kafasını, ayağını ya da bacağını da satın
alabilirdiniz.
 |
| Mumya satan Mısırlı bir sokak satıcısı, 1865, Mısır. |
Mumyalara olan talep o dönemde o
kadar artmıştı ki artan talebi karşılamak için “sahte mumyalar” üretilmeye
başlandı. İdam suçlularının, yaşlıların, fakirlerin ve çeşitli hastalıklardan
ölmüş olanların cesetleri çöle gömülüyor, ziftle sıvanıyor ve güneşin altında
bir süre bekletildikten sonra bu cesetler sahte mumyalara dönüştürülerek
pazarlanmaya hazır hale getiriliyordu.
 |
| Kraliçe Tiye'nin mumyası (Tutankhamon'un babaannesi, Akhenaton'un annesi). Bu mumya sahte bir mumya değil, tamamen gerçek. Gördüğüm en güzel mumya olduğu için paylaşmak istedim. Şu an Kahire Müzesi'nde güzel uykusuna devam ettiğini umuyorum. |
Antik Mısır mumyaları o dönemde
sadece gösterişçi aylak sınıf tarafından değil, ilaç ve boya endüstrisinde de
ham madde (!) olarak kullanılmaya başlandı. Sanayi devrimiyle birlikte pek çok
insan ve hayvan mumyası Britanya’dan Almanya’ya gemilerle taşındı ve burada
mumyalardan elde edilen mumya tozları ilaç yapımında ve gübre yapımında
ham madde olarak kullanıldı. Öte yandan Amerika’ya ihraç edilen mumyaların sargı
bezleri, kâğıt yapımında kullanıldı.
Mumyaların ham madde olarak
kullanıldığı belki de en ilginç alan boya endüstrisidir. “Mumya kahvesi” adı
verilen bir rengi/tozu elde etmek için mumyalardan elde edilen tozlar zift, mür,
reçine vb. maddelerle karıştırılıyordu. Bazı ressamlar o dönemde zift ve
mumyalanmış etin yağlı boyada kullanıldığında, boyanın kurumayacağını ya da çatlamayacağını
düşünüyorlardı (yani söz konusu ressamların aylak sınıf gibi gösterişçi
amaçlarla değil, fonksiyonel amaçlarla mumyaları kullandıkları düşünülebilir; bu
durum yine de mumyaların metalaştırıldığı gerçeğini değiştirmiyor). Mumyalardan
“mumya kahvesi” renginin/tozunun üretimi 20. yüzyılın sonlarına doğru, artık bu iş için
kullanacakları ham maddeler (mumyalar) tükendiğinden sona ermek zorunda kaldı.
 |
| Martin Drolling tarafından Mumya Kahvesi kullanılarak yapılan, "Mutfağın İçerisi" ismindeki eser, 1815. |
 |
| Soldaki: Mumya kahvesini içeren şişe. Sağdaki: 18. yüzyılda eczanelerde şifa niyetine satın mumya tozunu içeren kavanoz. |
Günümüzde de mumyaların müzelerde
sergilenerek müzelere ziyaretçi çekmek amacıyla kullanıldığı düşünülebilir. Pek
çok mumya, yer altındaki ebedi uykularından uyandırılıp yeryüzüne çıkarılmakta
ve müzelerde ziyaretçilerin seyrine sunulmaktadır. Her ne kadar bu mumyalara
bakarak Antik Mısır’ın görkemine tekrar tekrar aşık olsam da ve Antik Mısır mumyalarını
görmek için müze müze gezen biri olsam da bir yanım onların ebedi istirahatine
dokunulmadan sonsuza kadar yer altındaki uykularına devam etmeleri gerektiğini
düşünüyor. Öte yandan mumyalardan elde edilen bilgiler sayesinde günümüzde
Antik Mısır hakkında pek çok şey öğrenebiliyoruz. Tutankhamon’un mumyası
bulunmamış olsaydı muhteşem Altın Maske’sini görme şansımız olmazdı mesela. Ya da
Tutankhamon ve babası Akhenaton’un dahil olduğu Antik Mısır’ın meşhur 18. Sülalesinin
dünya dışı varlıklarla ilişkilendirilmelerine sebep olan garip fiziksel
özellikleri hakkında fikir sahibi olmayabilirdik.
 |
| Akhenaten'in kafatası profili. Yapılan araştırmalar sonucunda Akhenaton'un Marfan Sendromundan muzdarip olduğu anlaşıldı. |
Imhotep’in de dediği üzere “Ölüm,
sadece bir başlangıçtır”. Bu başlangıca iyi bir şekilde ulaşabilmeleri için Antik
Mısırlıların ölmüş bedenlerine çok önem verdiklerini, bu nedenle mumyalamada
uzmanlaştıklarını da biliyoruz. Buna ilaveten bedenin mumyalanmaması demek,
onlar için ölümden sonraki hayatta herhangi bir yer bulamayacakları anlamına
geliyordu. Bu nedenle mumyaların lanetine uğramamak için(!) (bknz: Tutankhamon’un
Laneti yazım=)) siz siz olun, yolunuz Mısır’a düşerse (evet günümüz Mısır’ında bile
az da olsa mumya ticareti görülebiliyor) size kol, bacak ya da ayak gibi mumya
uzuvlarıyla gelip baskıcı satış teknikleri kullanarak bunları satmak
isteyenlerden uzak durun.
 |
| Imhohep, Mumya filminden |
